صنعت خودرو ایران – تحلیلی بر فرصت ها، تهدیدها، قوت ها و ضعف های زنجیره تولید و تأمین

هنگام شروع دوران اخیر در صنعت خودرو (۱۳۸۹) که می توان آن را دوره رکود نامید، مدیر عامل یکی از شرکت های قطعه ساز خودرو در جمع خصوصی متخصصان این صنعت می گفت:

این دوره ای که در حال آغاز است، پایان این وضعیت با ریزش شرکت های ضعیف و بدون پشتوانه همراه خواهد بود و شرکت هایی سرپا خواهند ماند که استخوان دار و توانمند اما انعطاف پذیر هستند.

تا حدودی می توان گفت که همین اتفاق هم افتاد و از مجموعه شرکت های تولیدکننده قطعات خودرو، بعضی از گردونه رقابت خارج شدند. آن هایی که مانده اند اما هوایی دیگر را نفس خواهند کشید و شرایط جدیدی را تجربه خواهند کرد. هنوز هم نمی توان گفت که دوره رکود چند ساله اخیر به پایان رسیده است اما رویدادها، فعالیت ها و شنیده ها خبر از تغییرات اساسی و عوض شدن قواعد بازی در صنعت خودرو را می دهند.

فضا و اتمسفر حاکم بر صنعت خودروی کشور در حال تحول است. تغییرات جدی زمزمه می شوند و رویدادهای جدید اتفاق می افتند. صنعت خودروی ما از هنگامی که پیکان تقریبا تنها خودرویی بود که قطعات آن تولید می شد تا امروز که تنوع مدل و تیراژ تولید، رشد چشمگیری کرده به لحاظ کمی و کیفی، تغییرات زیادی را تجربه کرده و داستان های پایان خوش و قصه های غصه دار مختلفی را از سرگذرانده است.

همکاری قطعی با پژو و رنو در زمینه تولید خودروهای سواری و در حوزه خودروهای تجاری با شرکت بنز و همکاری های محتمل و در حال مذاکره با شرکت هایی همچون فیات در پی توافق هسته ای، لغو بخشی از تحریم های اقتصادی و . . . شرایط نوینی را برای اقتصاد و صنعت کشور و خصوصا برای خودروسازان و در پی آن برای شرکت های قطعه ساز رقم خواهد زد.

تغییر شیوه همکاری کمپانی هایی همچون پژو و هموطن اروپایی – آسیایی اش  یعنی رنو- نیسان از فروش قطعات CKD و SKD و مونتاژکاری به سرمایه گذاری مستقیم در ایران بر نحوه رفتار و تعامل شرکت های ایران خودرو و سایپا و شرکت های طراحی مهندسی و تأمین قطعات آن ها یعنی ساپکو و سازه گستر با تأمین کنندگان و سازندگان خود تأثیر عمده ای می گذارد. تغییر اصلی دیگر تعهدات جدی مبنی بر انتقال تکنولوژی و همچنین توافق مهم و بزرگ برای صادرات ۳۰ درصدی خودروهای تولید شده تحت این قرارداد می باشد که به احتمال زیاد بازار هدف را منطقه خاورمیانه و آسیای مرکزی در نظر گرفته اند.

شرکت های تأمین کننده قطعه و همچنین واحدهای مجموعه سازی که پیش از این با ایران خودرو برای تولید قطعات پژو ۲۰۶ و با سایپا و پارس خودرو برای تولید قطعات ال ۹۰ همکاری داشته اند تجربه های ارزشمندی از ترجیحات و اولویت های خودروسازان معتبر اروپایی را دارند. این تأمین کنندگان نیک می دانند که کیفیت محصول، سیستم مدیریت کیفیت، پاسخگویی، تحویل به موقع، قیمت رقابتی و بهره وری، واژه هایی است که اهمیت بالایی داشته و دائما سر زبان کارشناسان، ارزیابان و ممیزان این کمپانی ها می باشند.

بسیاری از شرکت های قطعه ساز در دوره افول اخیر تأکید بر کیفیت محصول و اجرای موثر سیستم های مدیریت کیفیت را بنا به اقتضائات اجباری این دوره در درجه های بعدی اولویت بندی و هدفگذاری های مدیریتی خود قرار داده بودند. آن ها حق داشته و شایسته سرزنش نیستند که مجبور شده اند هم نیروهای انسانی متخصص و کارشناس خود را در حوزه های کیفیت، سیستم های مدیریت و حتی مهندسی، تعدیل کرده اند. به جز سیستم مدیریت و به علت تحریم های بین المللی این چندساله، بسیاری از خطوط تولید و تجهیزات فرآیندهای ساخت و تکنولوژی های شرکت های قطعه ساز نیاز مبرم به ارتقاء و به روزرسانی دارند.

تکنولوژی های جدیدتر ساخت، تولید و کنترل کیفیت فقط کلاس و پرستیژ ندارند، فن آوری روز یعنی کیفیت بالاتر، نیروی انسانی کمتر، مصرف انرژی بهینه تر، سرعت تولید بالاتر و بسیاری چیزهای خوب دیگر. اما این دیگر یک راز نیست و همه می دانند که شرکت های قطعه ساز هم اکنون در تأمین موجودی و نقدینگی در گردش خود مسئله و مشکل دارند چه برسد به آن که بخواهند در ارتقاء دستگاه ها و تجهیزات تولید، ابزارهای اندازه گیری و آزمایشگاه های خود سرمایه گذاری نمایند.

البته به جز ارتقاء سخت افزاری، راه های افزایش بهره وری، بهبود مدیریت، پیاده سازی موثر سیستم های مدیریت کیفیت، در کوتاه مدت و تا زمانی که بنگاه های تولیدی امکان سرمایه گذاری در تجهیزات خود را پیدا کنند می توانند راهگشای رفع مسائل و مشکلات امروزه صنعت تولید قطعات خودرو باشند.

حتی در صورت امکان تأمین منابع مالی برای سرمایه گذاری و صرف هزینه برای سخت افزارهای جدید باید در روش های مدیریت مدیران ارشد سازمان، منابع انسانی متخصص، سیستم های نرم افزاری مدیریت اطلاعات و عملکرد، پیاده سازی تکنیک های بهبود و ابزارهای کیفی، نگرشی جدید حاکم شود. دیگر شایسته نیست که نگاه و نگرش ما بومی و محلی باشد. حداقل سطح نگرش مدیران ارشد و صاحبان شرکت ها بایستی بازار منطقه باشد و سپس افق هایی وسیع تر. همکاری هم اکنون برخی شرکت های تولید کننده قطعات خودرو کشور با خودروسازان معتبر دنیا همچون بنز در حوزه تولید و تأمین قطعات حساس موتور خودرو، نشان قطعی و افتخارآمیز از سطح کیفی و پتانسیل شرکت های تولیدی کشور دارد.

همه این عوامل یعنی همه این فرصت ها، آسیب ها، تهدیدها و نقاط قوت و ضعفی که شرکت های ما دارند نیاز به بررسی، تحلیل و برنامه ریزی راهبردی و منسجمی دارد. صاحبان صنعت، کارشناسان، متخصصان، مدیران باسابقه و مشاوران مدیریت در این برهه، تعهدی تاریخی و وظیفه ای بس سنگین دارند.

به جز مجموعه افراد مستقیما حاضر در شرکت های زنجیره تأمین قطعات خودرو، یعنی تأمین کننده، خودروساز و مراکز خدمات پس از فروش، سایر مجموعه های تأثیرگذار مانند نهادهای دولتی مرتبط همچون وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت، سازمان ملی استاندارد، شرکت های مهندسی ارائه دهنده خدمات به شرکت های تولیدی، آزمایشگاه ها، بانک ها و موسسات مالی و اعتباری، دانشگاه ها، مراکز آموزش عالی و فنی و حرفه ای، موسسات آموزشی و سازمان های ارائه دهنده خدمات مشاوره مدیریت و سیستم های مدیریت کیفیت و بسیاری دیگر در این مهم نقش، وظایف و تعهداتی دارند.

تحولات یک ساله اخیر در دیدگاه مشتریان و برپایی کمپین هایی در تقابل با سطح کیفی و قیمت خودروهای ساخت داخل، حساسیت این مسئله و ضرورت پرداختن جامع و فراگیر و برنامه ریزی اصولی برای این صنعت را چندین برابر نموده است.

شرکت های قطعه ساز خودرو نمی توانند منتظر باشند تا هنگامی که مجموعه خواسته های شراکت ایرانی – اروپایی را دریافت کرده و آن زمان برای طرح واکنش و پاسخ به آن بنشینند و برنامه ریزی کنند. تا حدودی می توان شرایط آتی را پیش بینی کرد البته اگر اتفاق خاصی روی ندهد که غیرمحتمل هم نیست.

همه شرکت ها و صاحبان و مدیران آن ها مانند هم نمی اندیشند و مثل هم عمل نمی کنند. این صنعت و این بازار، عرصه رقابت است هر چند که منطبق با اصول رقابت آزاد نیست اما به هر حال مشتریان تغییر سلیقه داده و به مدد تسهیل ارتباطات بین المللی، ماهیت و سطح خواسته های آنها دیگر همانند گذشته نیست. مشتریان، پیام خود را مخابره کرده و پیاده های خود را حرکت داده اند هم اکنون نوبت تصمیم سازان این حوزه یعنی خودروسازان، تأمین کنندگان و سازندگان قطعات و مجموعه های خودرو است که پاسخی درخور ارائه نمایند.